آناج-گروه ترکیه و قفقاز؛ در روزهای اخیر، یک خبر جنجالی در مورد روابط ترکیه و قطر، توجه رسانهها و کاربران فضای مجازی را به سوی خود جلب کرد. خبر این بود که دولت اردوغان اجازه داده جوانان قطری، بدون شرکت در آزمون یا کنکور، در بهترین دانشکدههای پزشکی ترکیه، تحصیل کنند.
این خبر با واکنشهای منفی فراوانی روبرو شد. کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق، دولت اردوغان را به بیشرمی متهم و اعلام کرد که اجازه نمیدهد ترکیه به «قطرستان» تبدیل شود.
به دنبال افزایش جنجال و غوغا بر سر این خبر، ابتدا خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه و سپس فخرالدین آلتون دست راست اردوغان و مسئول بخش اطلاعرسانی نهاد ریاست جمهوری، این خبر را تکذیب و اعلام کردند که چنین چیزی صحت ندارد و صرفاً قرار است در چهارچوب یک توافقنامه نظامی بین آنکارا و دوحه، برخی از درجهداران ارتش قطر در ترکیه، دورههای بهداشت، امدادرسانی و کمکهای اولیه را بگذرانند و موضوعی به نام تحصیل بدون آزمون قطریها در دانشکده پزشکی در میان نیست.
حساسیت ویژه مخالفین اردوغان به این خبر، همزمان شده با امضای یک توافقنامه دفاعی جدید بین آنکارا و دوحه. بر اساس این توافق، جنگندههای قطری برای آموزش به ترکیه میروند.
بر اساس تفاهمی که بین دو کشور به امضا رسیده، 36 جنگنده و 250 خلبان قطری برای آموزش به ترکیه خواهند رفت. جنگندههایی نظیر F15، میراژ 2000 و رافائل و همچنین هواپیماهای بویینگ c-17 و c-130 در این برنامه مورد استفاده قرار میگیرند.
مخالفینی که به قطر حساساند
احمد هاکان از تحلیلگران سی.ان.ان ترک و روزنامه حریت از روزنامهنگارانی است که پیشتر در مقام منتقد دولت اردوغان قلم میزد. اما بعد از آنکه خانواده آیدین دوغان، روزنامه حریت را به یکی از رفقای نزدیک اردوغان به نام دمیر اورن فروخت، هاکان نیز به هوادار اردوغان و آکپارتی تبدیل شده و به مقام سردبیری این روزنامه، رسید.
او در تحلیل امروز خود در مورد جنجال خبری در مورد قطر چنین نوشته است: «یک خبر دروغین، مانند یک بمب بزرگ در ترکیه منفجر شد و توجه همه را به سوی خود جلب کرد. دانش آموزان و اولیای آنها، ناراحت و عصبانی شدند، کاربران فضای مجازی تحریک شدند، حتی کار به جایی رسید که رهبر بزرگترین حزب مخالف دولت، به تندی در این مورد موضعگیری کرد. اما منشأ اصلی خبر، یک دروغ ساده بود. در گذشته اگر چنین اتفاقی میافتاد، آن روزنامهنگار مقصر تا سه چهار روز از شدت شرم و خجالت، گیج میشد. اما حالا از این خبرها نیست. چرا؟ چون اساساً خیلیها دوست دارند در مورد قطر، مطالب بد و منفی نوشته شود. مخالفین، از قطر و قطریها خوششان نمیآید و اگر در مورد آنها، خبر دروغ هم منتشر شود، استقبال میکنند».
سخنان سردبیر روزنامه حریت صحت دارد و واقعیت این است که مخالفین اصلی اردوغان، روی خوشی به حضور گسترده قطریها در ترکیه نشان نمیدهند. چرا؟ پاسخ از این قرار است:
1.اغلب کمالیستها و لائیستها، معتقدند که چاره کار توسعه ترکیه، در دوستی با اروپا و آمریکا است. آنها تمایلی به دوستی ترکیه با چین و روسیه ندارند و در مورد قطر نیز حساسیت بیشتری دارند. چراکه دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه را دشمن لائیسم و ساختار سکولار ترکیه میپندارند و دوستی با قطر را نیز یک رفاقت ایدئولوژیک میدانند.
2.بخش قابلتوجهی از مخالفین اردوغان، بر این باورند که دوستی حزب حاکم ترکیه با قطر، مبتنی بر برخی امتیازات رانتی بزرگ است که سود متقابلی برای خاندان آل ثانی و خانوادههای متنفذ آکپارتی دارد و در این میان، اصطلاحاً چیزی گیر ملت نمیآید. میزان حساسیت مخالفین به این مسئله در حدی است که حتی برخی از سران احزاب مخالف همچون کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق و مرال آکشنر رهبر حزب خوب، به تندی از اردوغان انتقاد کردند که چرا یک هواپیمای بوئینگ تشریفاتی و گرانقیمت را از امیر بلندبالای قطر، هدیه گرفته است.
ترکیه به دنبال دوستی قطر با قفقاز و آسیای میانه
اصرار ترکیه مبنی بر توسعه همکاری سیاسی و اقتصادی بین قطر و کشورهای متعلق به حوزهای که در ادبیات سیاسی ترکیه «جهان ترک» خوانده میشود، موضوع مهم و جالبتوجهی است.
توسعه روابط قطر با قزاقستان و سفر محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر امور خارجه قطر به قزاقستان و دیدار او با قاسم جومرت توکایف، نشاندهنده ادامه تلاشهای ترکیه برای توسعه روابط قطر با کشورهای حوزه آسیای میانه و قفقاز است و آنکارا میخواهد، قطریها، همه تخممرغهای خود را در سبد اروپا و آمریکا نگذارند و بخشی از سرمایه خود را وارد این کشورها کنند.
ترکیه در بسیاری از مناسبات منطقه، نشان داده که استفاده از ظرفیتهای سیاسی قطر، پاکستان و جمهوری آذربایجان را در دستور کار قرار داده اما در عین حال، تمرکز ویژهای بر روی توسعه روابط کشور قطر با جهان ترک در میان است.
به گونهای که دیدارها و روابط قطر با سران قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و قرقیزستان، وارد فاز جدیدی شده و گویی ترکیه، عملاً برای شکلگیری یک جبهه سیاسی – اقتصادی منطقهای و فرا منطقهای تلاش میکند.
اهمیت همکاری دفاعی و نظامی
به دست آوردن امکان نفوذ بیشتر در حوزه استراتژیک و مهمی همچون خلیجفارس، یکی از مهمترین و قدیمیترین رؤیاهای عثمانی و جمهوری ترکیه بوده است.
در مقاطع تاریخی دور، عثمانی نتوانست به این هدف دست پیدا کند و در دهههای اخیر جمهوری ترکیه نیز، این کشور همواره در زمین غرب ماند و نهتنها در حوزه پیرامونی دریایی نزدیک خود در شرق مدیترانه قدرتی نگرفت، در خلیجفارس نیز موجودیت چندان نداشت. اما در چند سال گذشته، احداث پایگاه نظامی ترکیه در قطر، استقرار چند پهپاد در این کشور و توسعه همهجانبه روابط با قطر، نشاندهنده این است که ترکیه به دنبال افزایش نفوذ در خلیجفارس است.
از میان کشورهای مهم حاشیه خلیجفارس و اعضای شورای همکاری، ترکیه روابط خوبی با قطر و کویت دارد، رابطه با بحرین و عمان در سطح بالایی نیست و رابطه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نیاز به تلاش برای عادیسازی و ساماندهی دارد.
رویکرد ترکیه به استفاده نظامی از موقعیت جغرافیایی قطر در شرایطی اهمیت پیدا کرده که در این چند سال، پیمان نظامی ناتو هم در کویت صاحب دفتر و تشکیلات شده و این هماهنگی، شایان توجه است.
پایگاه نظامی ترکیه در قطر، به اندازه پایگاه نظامی ترکیه در سومالی، بزرگ و وسیع نیست اما با وجود فاصله قابلتوجه، عملاً در دو حوزه جغرافیایی مجاور یعنی خلیجفارس و خلیج عدن، نمونهای از نگاه ویژه ترکیه به قطر، کشورهای عربی و کشورهای شمال آفریقا را به نمایش میگذارد.
ترکیه، قطر و مدیترانه
نیروهای نظامی قطر برای نخستین بار و با پیشنهاد ترکیه در منطقه دفاکتوی موسوم به «جمهوری ترک قبرس شمالی» در کنار نیروهای ارتش ترکیه و قبرس ترک، در رزمایشی حضور پیدا کردند که اگرچه از منظر گستره و قلمرو رزمایش، چندان وسیع و بزرگ نبود، اما دو پیام مهم را منتقل کرد:
1.در شرایطی که یونان، قبرس و رژیم صهیونیستی، در برخی مقاطع حساس، تلاش کردهاند در رقابت با ترکیه، از ظرفیت و امکانات دو نیروی خارج از منطقه و متعلق به خلیجفارس یعنی عربستان سعودی و امارات استفاده کنند، ترکیه نیز میتواند در برخی میادین سیاسی، اکتشافی و دفاعی، قطر را در شرق مدیترانه با خود همراه کند.
2.ترکیه تمایل دارد سرمایهگذاران بزرگ قطری را ترغیب کند تا بخشی از ثروت و سرمایه خود را برای توسعه بخش ترکنشین قبرس، به این جزیره منتقل کنند.
در پایان باید گفت، روابط حزب حاکم ترکیه و دولت اردوغان با کشور غنی و ثروتمند قطر در سالیان گذشته به اوج رسیده و شواهد نشان میدهد که ترکیه در این کانال ارتباطی، امتیازات قابلتوجهی به دست آورده است.
اما واقعیت این است که ثبات و ماندگاری روابط آنکارا – دوحه، ارتباط مستقیمی با سرنوشت حزب حاکم کنونی ترکیه دارد. چراکه روابط حزب عدالت و توسعه، بیشتر بر مبنای برخی علایق مشترک فکری و سیاسی است و در پروندههایی نظیر تحولات سوریه، حمایت از گروههای فلسطینی و حمایت از اخوان المسلمین در آفریقا (مصر، تونس، لیبی و کشورهای دیگر)، همواره ترکیه و قطر در یک جبهه و کشورهای دیگری همچون عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر، در سوی دیگر ایستادهاند.
این در حالی است که احزاب مخالف اردوغان، عمدتاً از منظر خاستگاه سیاسی و تعلق فکری، ترجیح میدهند ترکیه ارتباطات سیاسی – اقتصادی وسیعی با آمریکا و اروپا داشته باشد. در نتیجه چنین میتوان پیشبینی کرد که اگر در انتخابات 2023 میلادی، کمالیستها و سکولارها به قدرت برسند، روابط بین ترکیه و قطر، دچار تغییرات جدی خواهد شد.
انتهای پیام/