«ورنی» هویت زنده عشایر آذربایجان

به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «آناج»، ورنی نوعی گلیم فرش نماست که با توجه به خصوصیات بافت تنوع و مواد اولیه، کامل ترشدن نقش و ویژگی‌های خاص آن می‌توان حلقه واسطی بین گلیم و آخرین منزلگاه بافت گلیم و قالی دانست.
تفاوت ورنی با گلیم به شکلی است که گلیم دست بافته بر روی دار به شکل بدون گره بافته می‌شود و از دو عامل تاروپود تشکیل شده است.
جوامع عشایری به‌خاطر نوع زندگی خود که به‌صورت کوچ و استقرار بوده، از خوداتکایی اقتصادی و فناوری بیشتری برخوردار بوده‌اند که این وضعیت از جهاتی عقب‌افتادگی و محرومیت آنان در استفاده از دستاوردهای تمدن بشری را به همراه داشته است.
در مواردی نیز این شرایط موجب شکوفایی خلاقیت‌های هنری و فناوری عشایر در مقابله با شرایط سخت زندگی بوده است.
براین‌اساس از گذشته‌های دور تاکنون اجتماعات عشایری جزو پدیدآورندگان، حاملان و حافظان اصلی میراث‌فرهنگی هنری اصیل این مرزوبوم بوده و هنوز هم از بقایای عناصر و ترکیبات فرهنگی اصیل ایرانی را می‌توان در جنبه‌های مختلف رفتارها و زندگی اقوام و ایلات عشایر ایرانی مشاهده کرد.
در کنار مجموعه صنایع‌دستی سنتی تولید دست‌بافت‌ها یا به‌عبارت‌دیگر دل بافته‌ها درمیان عشایر از تنوع زیادی برخوردار است و «ورنی» یکی از این دست‌بافت‌های عشایر در خطه آذربایجان محسوب می‌شود.
ورنی به‌عنوان نوعی زیرانداز، مفرش یا وسیله حمل اسباب و اثاث منزل عمدتاً در منطقه کوچ و استقرار عشایر در خطه آذربایجان و برخی نواحی پیرامونی و مرتبط با جمعیت و جوامع مستقر در این نواحی تکوین‌یافته است.
باتوجه‌به اینکه معمولاً تاریخ و فرهنگ ادبیات عشایر به‌صورت غیرمکتوب و اغلب به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه جریان می‌یابد، با گذشت زمان به مرور یادداشت‌های تاریخی و محفوظات جدیدتر انباشته می‌شود و براین اساس هنوز اسناد و مدارک مکتوب و مستند درباره پیشینه تاریخی مربوط به زمان یا دوره تاریخی ابداع و رواج بافت ورنی دراین منطقه پیدا نشده است.
چنانچه برخی از پژوهشگران منشا پیداش ورنی را در منطقه قفقاز بخصوص منطقه قره‌باغ در جمهوری آذربایجان می‌دانند و با وجود اینکه ورنی‌های متعددی از قرن‌های اخیر برجامانده، با این حال مطالعات انجام شده محل وتاریخ دقیق پیدایش و شروع بافت این زیرانداز ارزشمند را مشخص نکرده اند.
ورنی در واقع نوعی گلیم یک رو یا گلیم فرش نما بدون پرز است.
ورنی نه فرش است نه گلیم بلکه نوعی زیرانداز یک رو است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم دارای ظرافت و زیبایی قالی است.
ورنی به دلیل استفاده نشدن گره در بافت آن جزو انواع گلیم و به عبارتی طرح و نقشه و شکل ظاهری آن مشابه قالی به نظر می‌آید.
ورنی عمدتاً در شهرهای پارس آباد مغان، گرمی ومشگین شهر استان اردبیل و شهرهای اهر و کلیبر آذربایجان شرقی توسط عشایر و برخی روستاییان منطقه بافته می‌شود.
علاوه بر استان‌های فوق در سایر مناطق کشور مانند استان‌های کرمان، فارس و چهارمحال و بختیاری گلیم‌های مشابه ورنی بافته می‌شود که دارای تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با ورنی است.
به این نوع گلیم‌ها در استان کرمان «شیرکی پیچ»، در مناطق استقرار ایل قشقایی در فارس و قسمتی ازخوزستان «رندی» و در چهارمحال و بختیاری «سرانداز» می‌گویند. گلیم یک رو یا ورنی در مناطقی از جمهوری آذربایجان و شمال و شرق ترکیه را به اسم «سوماک» یا «سومه» می‌گویند.
بافندگان اصلی ورنی در بین عشایر و روستاییان دختران و زنان هستند.
ورنی از پشم و یا ابریشم خالص بافته شده و به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود و از اقلام صادرات مهم وزیبا و صنایع دستی عشایر می‌باشد.
ورنی بافی ابتدا دربین ایلات و عشایر منطقه قاراداغ و سپس در بین عشایر دشت مغان رواج پیدا کرده است.
همانطوری که هنوز بافت ورنی بصورت کارگاهی در نیامده، لذا تاکنون تغییر محسوسی درترکیب بافندگان به وجود نیامده وهنوز هم بافت ورنی فعالیت هنری زنانه محسوب می‌شود.
درشرایط سنتی بافت ورنی بدون ترسیم نقشه و براساس چند طرح یا الگوی سنتی ومحلی انجام می‌گیرد.